Oporność na antybiotyki w Unii Europejskiej

Prezentowane dane zostały zebrane przez Europejską Sieć Monitorowania Oporności na Antybiotyki (European Antimicrobial Resistance Surveillance Network, EARS-Net), koordynowaną przez ECDC (Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób). Dane z 2014 roku zostały nadesłane do EARS-Net przez 29 krajów, w tym kraje członkowskie Unii Europejskiej, z wyjątkiem Polski, oraz dwa kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia i Norwegia). Więcej informacji o EARS-Net, wynikach monitorowania oraz o metodologii badań można znaleźć w raporcie EARS-Net Annual Report 2014 i interaktywnej bazie danych EARS-Net (http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/antimicrobial_resistance/database/Pages/database.aspx).

Klebsiella pneumoniae

jest częstym czynnikiem etiologicznym zakażeń dróg moczowych i dróg oddechowych oraz zakażeń łożyska krwi. Może się łatwo przenosić między pacjentami w zakładach opieki zdrowotnej i jest częstą przyczyną wystąpienia ognisk epidemicznych.

Średnia ważona oporności K. pneumoniae na fluorochinolony, cefalosporyny trzeciej generacji, aminoglikozydy oraz oporności jednocześnie na te trzy grupy leków znacząco wzrosła w latach 2011-2014. Wzrost oporności jednocześnie na fluorochinolony, cefalosporyny trzeciej generacji i aminoglikozydy z 16,7% w roku 2011 do 19,4% w roku 2014 (ilustracja 1) oznacza, że dla pacjentów zakażonych takimi wieloopornymi bakteriami pozostaje jedynie kilka opcji terapeutycznych. W tej grupie antybiotyków są również karbapenemy, leki ostatniej szansy.

1Tlumaczenie dokumentu ECDC opornosc na antybiotyki w UE 2660

Ilustracja 1. Klebsiella pneumoniae: odsetek izolatów z zakażeń inwazyjnych z jednoczesną opornością na cefalosporyny trzeciej generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy; kraje europejskiego obszaru gospodarczego (EU/EEA), lata 2011 i 2014

Odsetek oporności na karbapenemy pozostawał w 2014 roku na niskim poziomie w większości krajów (ilustracja 2), ale nastąpił wzrost z 6,0% średniej ważonej dla populacji europejskiej w 2011 roku do 7,3% w 2014 roku. Oporność na karbapenemy K. pneumoniae izolowanych z zakażeń krwi była częściej obserwowana w krajach Europy południowej i południowo-wschodniej niż w pozostałych rejonach Europy.

2Tlumaczenie dokumentu ECDC opornosc na antybiotyki w UE 2 660

Ilustracja 2. Klebsiella pneumoniae: odstek izolatów z zakażeń inwazyjnych opornych na karbapenemy; kraje europejskiego obszaru gospodarczego (EU/EEA), lata 2011 i 2014

Dla pacjentów zakażonych wieloopornymi szczepami K. pneumoniae z opornością dodatkowo na karbapenemy pozostaje niewiele opcji terapetycznych i są one często ograniczone do terapii skojarzonej i terapii z użyciem starszych antybiotyków, takich jak polimyksyny. Wprawdzie dane o oporności na polimyksyny w obserwacjach sieci EARS-Net są niepełne, to fakt, że w niektórych krajach, zwłaszcza już obecnie obserwujących wysoki odsetek szczepów opornych na karbapenemy, stwierdzana jest wysoka liczba izolatów opornych na polimyksyny, wskazuje, że w przyszłości możliwa jest dalsza utrata skutecznych opcji terapii zakażeń wywoływanych przez bakterie Gram-ujemne.

Escherichia coli

jest jedną z najczęstszych przyczyn zakażeń łożyska krwi oraz pozaszpitalnych i szpitalnych zakażeń dróg moczowych na całym świecie. Należy bacznie śledzić oporność E. coli na antybiotyki, ponieważ w całej Europie nadal wzrasta odsetek izolatów opornych na powszechnie stosowane antybiotyki. Więcej niż połowa izolatów zgłaszanych do EARS-Net charakteryzowała się opornością na co najmniej jedną z monitorowanych grup antybiotyków.

3Tlumaczenie dokumentu ECDC opornosc na antybiotyki w UE 3 660

Ilustracja 3. Escherichia coli: odsetek izolatów z zakażeń inwazyjnych opornych na cefalosoryny trzeciej generacji; kraje europejskiego obszaru gospodarczego (EU/EEA), lata 2011 i 2014

Szczególnie niepokojący jest wzrost oporności na cefalosporyny trzeciej generacji (ilustracja 3), dla której średnia ważona wzrosła z 9,6% w 2011 do 12,0% w 2014, oraz jednoczesna oporność na cefalosporyny trzeciej generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy (ilustracja 4), dla której średnia ważona wzrosła z 3,8% w 2011 roku do 4,8% w 2014 roku. Wiele krajów obserwowało znaczącą statystycznie tendencję wzrostową tych typów oporności w latach 2011-2014.

4Tlumaczenie dokumentu ECDC opornosc na antybiotyki w UE 3 kopia 660

Ilustracja 4. Escherichia coli: odsetek izolatów z zakażeń inwazyjnych z jednoczesną opornością na cefalosporyny trzeciej generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy; kraje europejskiego obszaru gospodarczego (EU/EEA), lata 2011 i 2014

Oporność E. coli na karbapenemy pozostaje w Europie na niskim poziomie.

Pałeczki z rodzaju Acinetobacter

Pałeczki z rodzaju Acinetobacter wywołują głównie zakażenia związane z opieką zdrowotną, takie jak zapalenie płuc i zakażenia łożyska krwi, oraz są często przyczyną ognisk epidemicznych w szpitalach.

Oporność Acinetobacter spp. na antybiotyki wykazuje duże zróżnicowanie w poszczególnych krajach Europy, z najczęściej bardzo wysokim odsetkiem oporności obserwowanym w krajach bałtyckich, krajach Europy wschodniej i południowo-wschodniej. Jednoczesna oporność na fluorochinolony, aminoglikozydy i karbapenemy była najczęściej stwierdzanym fenotypem oporności w 2014 roku, zgłaszanym dla niemal połowy izolatów. W ośmiu z 25 krajów zgłaszających oporność dla 10 lub więcej izolatów stwierdzono ten typ jednoczesnej oporności na antybiotyki 50% lub więcej izolatów, co wskazuje na bardzo poważne ograniczenie możliwości leczenia pacjentów zakażonych Acinetobacter spp. (ilustracja 5). 5 Tlumaczenie dokumentu ECDC opornosc na antybiotyki w UE 4 400

Ilustracja 5. Acinetobacter spp.: odsetek izolatów z zakażeń inwazyjnych z jednoczesną opornością na cefalosporyny trzeciej generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy, kraje europejskiego obszaru gospodarczego (EU/EEA), lata 2011 i 2014 

Oporność na polimyksyny stwierdzono u 4% izolatów, w większości zgłaszanych z Europy południowej. Wynik ten należy traktować z ostrożnością, ze względu na niewielką liczbę badanych izolatów oraz różnice w metodyce oznaczania lekowrażliwości między laboratoriami. Jednakże obserwowany w krajach Europy wysoki poziom oporności na wiele antybiotyków jest niepokojący, zwłaszcza że już obecnie notowany jest wysoki odsetek oporności na karbapenemy i zaczyna być stwierdzana oporność na polimyksyny.

Staphylococcus aureus oporny na metycylinę (MRSA)

jest jednym z najczęstszych na świecie czynników etiologicznych zakażeń związanych z opieką zdrowotną, wywoływanych przez drobnoustroje oporne na antybiotyki. Ponadto w wielu regionach świata, włączając Europę, obserwuje się wzrost liczby zakażeń pozaszpitalnych wywoływanych przez MRSA.

Podobnie jak w poprzednich latach, w 2014 roku występowały duże różnice odsetka MRSA w poszczególnych krajach Europy, w zakresie od 0,9 do 56% (ilustracja 6). Średnia ważona spadła z 18,6% w 2011 roku do 17,4% w 2014 roku, ale spadek ten był mniejszy niż w latach 2009-2012.

Niezbędne pozostają powszechnie stosowane strategie ukierunkowane na ograniczenie występowania MRSA we wszystkich sektorach opieki zdrowotnej (szpitale, domy opieki, opieka ambulatoryjna).

Poważne zagrożenie

# Oporność na antybiotyki stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego w Europie, prowadzi do zwiększenia kosztów opieki zdrowotnej, wydłużenia czasu pobytu pacjenta w szpitalu, niepowodzeń terapeutycznych, a czasem zgonu.

# Według danych z lat 2011-2014 w krajach Unii Europejskiej znacznie wzrósł odsetek K. pneumoniae opornych na fluorochinolony, cefalosporyny trzeciej generacji i aminoglikozydy.

# W tym samym czasie wzrosła oporność E. coli na cefalosporyny trzeciej generacji oraz fluorochinolony, aminoglikozydy i cefalosporyny trzeciej generacji.

# Karbapenemy stanowią ważną grupę leków ostatniej szansy w terapii poważnych zakażeń wywoływanych przez wielooporne pałeczki Gram-ujemne, takie jak K. pneumoniaeE. coli. Wprawdzie oporność na karbapenemy pozostaje na stosunkowo niskim poziomie, ale znaczny wzrost oporności K. pneumoniae jest niepokojący i stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów.

# Stwierdzono duże różnice oporności Acinetobacter spp. na antybiotyki pomiędzy poszczególnymi krajami. Wysoki odsetek izolatów opornych jednocześnie na fluorochinolony, aminoglikozydy i karbapenemy obserwowano w krajach bałtyckich oraz Europie wschodniej i południowo-zachodniej.

# W krajach o wysokim odsetku izolatów wieloopornych, włączając oporność na karbapenemy, pozostaje jedynie kilka opcji terapeutycznych, np. polimyksyny. Jednak występowanie w tych krajach dużej liczby izolatów opornych na polimyksyny stanowi poważne ostrzeżenie, że możliwości terapeutyczne są coraz bardziej ograniczone.

# Odsetek Staphylococcus aureus opornych na metycylinę wykazywał tendencję spadkową w latach 2011-2014, ale w mniejszym stopniu niż w okresie 2009-2012.

# Rozważne stosowanie antybiotyków oraz powszechne przestrzeganie zasad kontroli i profilaktyki zakażeń we wszystkich sektorach opieki zdrowotnej (szpitale, domy opieki, opieka ambulatoryjna) stanowi podstawę zapobiegania rozprzestrzenianiu bakterii opornych na antybiotyki.

Oprac. K.K.

Źródło: European Centre for Disease Prevention and Control. Summary of the 2014 data on antibiotic resistance in European Union – EARS-Net surveillance data. Stockholm: ECDC; 2015.

GdL 12_2017